ความกลัว อำนาจ ความปรารถนา ส่อง 7 สัญลักษณ์ในภาพวาดของ Salvador Dali

หนึ่งในเอกลักษณ์ในภาพวาดของ ซัลบาดอร์ ดาลี ที่ทำให้ชื่อของเขาเป็นที่รู้จักในฐานะเจ้าศิลปินแห่งลัทธิเหนือจริง (Surrealism) แบบข้ามกาลเวลา ก็คือการนำโลกแห่งจิตใต้สำนึกออกมาวางแผ่ไว้บนผืนผ้าใบ และชวนให้ผู้ชมดำดิ่งลงไปค้นหาความหมายและตีความสัญลักษณ์ต่าง ๆ ที่เป็นประตูสู่พื้นที่ที่อยู่ระหว่างความฝันกับความจริง

จาก The Interpretation of Dreams ที่เป็นงานเขียนของบิดาแห่งทฤษฎีจิตวิเคราะห์ ซิกมันด์ ฟรอยด์ อันเป็นแรงบันดาลใจอันยิ่งใหญ่ที่ทำให้ดาลีตั้งมั่นที่จะนำเสนอภาพของสิ่งต่าง ๆ ที่เขาเห็นในความฝัน จนทำให้ ‘สัญลักษณ์’ กลายเป็นเครื่องมือสำคัญของดาลีในการนำเสนอโลกกึ่งฝันกึ่งจริงของเขา โลกแห่งจิตใต้สำนึกที่ปรากฏตัวในความฝันของดาลีคือโลกที่สถิตย์ไว้ซึ่งความกลัว… ความกลัวต่อผู้หญิง ควสมกลัวต่อพ่อผู้โมโหร้าย และความกลัวต่อความตาย ดาลีมีพี่ชายที่ชื่อว่า ซัลบาดอร์ เช่นเดียวกับเขา ความตายของพี่ชายตั้งแต่ยังเป็นทารกแบเบาะในช่วงเวลาไม่ถึงปีก่อนที่ดาลีจะเกิดได้กลายเป็นสิ่งที่ติดอยู่ในในของดาลึไปตลอดชีวิต และหนทางที่เขาจะอยู่กับโศกนาฏกรรมแห่งครอบครัวนั้นได้ ก็คือการนำความกลัวนั้นมาถ่ายทอดผ่านโลกแห่งสัญญะในงานศิลปะของเขา

เนื่องในโอกาสที่วันที่ 11 พฤษภาคม คือวันคล้ายวันเกิดของตัวพ่อ Surrealist ที่มีฐานแฟนคลับแน่นหนาที่สุดในโลก GroundControl จึงจะขอชวนทุกคนไปสำรวจโลกของดาลีผ่าน 7 สัญญะที่ปรากฏให้เห็นบ่อย ๆ ในงานของเขา เพื่อที่เราจะได้เข้าใจโลกของเจ้าพ่ออาร์ตทิสต์ผู้นี้มากขึ้น!

นาฬิกา

ในโลกของดาลี ‘เวลา’ มีสถานะเป็นดังพระเจ้าที่อยู่ในทุกที่และควบคุมทุกสิ่งอย่าง ไม่เว้นกระทั่งตัวมันเอง เวลาทำให้ทุกสิ่งเปลี่ยนแปลง โดยเฉพาะมนุษย์ผู้เป็นทาสของเวลา

นาฬิกาเหลว หรือ Melting Clock เป็นสัญลักษณ์ที่เป็นที่รู้จักมากที่สุดของดาลี ภาพนาฬิกาเหลวคือการนำเสนอแมสเสจด้านบนเกี่ยวกับเวลาออกมาแบบเป็นรูปธรรม ...เวลาทำให้ทุกอย่างเปลี่ยนแปลง ไม่เว้นแม้กระทั่งตัวเวลาเอง โดยว่ากันว่าดาลีได้แรงบันดาลใจในการวาดภาพนาฬิกาเหลวมาจากการที่เขาเห็นชีสกามองแบร์ (Camembert) กำลังหลอมละลายใต้แสงอาทิตย์

มด

ตอนที่ดาลีอายุได้ 5 ขวบ เขาได้เห็นซากของแมลงที่กำลังถูกกัดกินโดยฝูงมด จนสุดท้ายซากนั้นก็สลายหายไป เหลือเพียงแต่เปลือกของมันที่ถูกทิ้งไว้ ด้วยเหตุนี้ ในภาพวาดและประติมากรรมของดาลี มดจึงกลายเป็นสัญญะของความตายและการสูญสลายที่เตือนให้ผู้ชมตระหนักถึงความตายและสถานะอันไม่มั่นคงของมนุษย์

ช้าง

นอกจากนาฬิกาเหลวที่กำลังหลอมละลายแล้ว ช้างก็คืออีกหนึ่งสัญลักษณ์ที่กลายเป็นภาพจำของดาลี โดยเฉพาะช้างที่มีขาผอมชะลูดและแบกเสาหินโอเบลิสก์ไว้บนหลัง

เป็นที่รู้กันดีว่าช้างคือสัญลักษณ์ของความแข็งแกร่ง แต่ช้างของดาลีที่แบกรับน้ำหนักของเสาหินโอเบลิสก์ที่เป็นสัญลักษณ์ของอำนาจไว้บนขาผมกระหร่องกลับให้ความรู้สึกง่อนแง่นไม่มั่นคง ซึ่งขัดกับภาพของช้างในฐานะสัญลักษณ์สากลที่สะท้อนความเข้มแข็ง ช้างแบกเสาบนขาง่อนแง่นของดาลีจึงเป็นการนำเสนอแมสเสจเกี่ยวกับความไม่มั่นคงของอำนาจาจที่ผู้ปกครองแบกไว้บนบ่า และสักวันหนึ่งก็อาจจะโค่นล้มลงมาได้

ไข่

ไข่คือหนึ่งในองค์ประกอบที่เห็นได้บ่อยในงานของดาลี ด้วยลักษณะของไข่ที่มีเปลือกแข็งปกคลุมและปกป้องตัวอ่อนที่อยู่ภายใน ไข่จึงเป็นสัญลักษณ์ความหวังถึงชีวิตและความหวังใหม่ที่กำลังจะเกิดขึ้นบนโลก ไข่เป็นสิ่งที่สื่อนัยยะถึงคนรุ่นถัดไป และยังสะท้อนภาพของวัฏจักรชีวิตที่ให้กำเนิดสิ่งใหม่ ๆ เพื่อเป็นความหวังให้กับมนุษย์ถึงอนาคตในวันข้างหน้า

นอกจากนี้ ไข่ยังเป็นสัญลักษณ์แทนมดลูกของแม่ผู้โอบอุ้มลูก ไข่ในผลงานของดาลีจึงเป็นภาพแทนของความอุดมสมบูรณ์และความเป็นหญิงด้วย

ดูวิดีโอการถือกำเนิดของดาลีกับกาลาจากไข่

หอยทาก

ดาลีไม่เชื่อในความบังเอิญ เมื่อในที่สุดแล้วเขาได้มีโอกาสพบกับกับฟรอยด์ผู้เป็นแรงบันดาลใจสูงสุดของเขา และเมื่อเขาเดินออกมาจากบ้านของฟรอยด์แล้วเห็นหอยทากกำลังคลานอยู่บนจักรยานที่จอดอยู่หน้าบ้านของฟรอยด์ ดาลีก็เชื่อในทันทีว่าเจ้าหอยทากนั้นคือข้อความจากจักรวาลที่พยายามสื่อสารกับเขา และนับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา หอยทากก็ปรากฏให้เห็นในงานของฟรอยด์อยู่เสมอ โดยเขาเคยวาดภาพหอยทากที่มีส่งนศีรษะเป็นซิกมันด์ ฟรอยด์ ด้วย

เช่นเดียวกับเปลือกของไข่ ดาลีมองว่าเปลือกของหอยเชลสื่อถึงเปลือกนอกที่ห่อหุ้มสิ่งแสนเปราะบางของมนุษย์ที่อยูข้างใน นั่นก็คือชีวิต จิตใจ และความปรารถนาทางเพศที่ถูกซ่อนเก็บไว้ อันเป็นจุดอ่อนของมนุษย์

ลิ้นชัก

ลิ้นชักคือสัญลักษณ์ของจิตใต้สำนึกซึ่งเป็นที่กักเก็บเนื้อแท้ของมนุษย์ ซึ่งเป็นคอนเซปต์ที่ดาลีรับมาจากซิกมันด์ ฟรอยด์ โดยการเปิดลิ้นชักออกมา ก็หมายถึงการเปิดเปลือยสิ่งที่ซุกซ่อนอยู่ในจิตใจของมนุษย์นั่นเอง

ในอีกแง่หนึ่ง ลิ้นชักยังหมายถึงความปรารถนาของมนุษย์ที่ต้องการจะร่วมเพศกับมนุษย์อีกคนหนึ่ง ฟรอยด์มองว่าความต้องการทางเพศคือแรงขับขั้นพื้นฐานของมนุษย์ที่ไม่มีวันถูกจำกัดหรือเลือนหายไปได้ แม้ว่ามนุษย์จะพยายามควบคุมความปรารถนานั้น แต่อย่างมากที่สุดแล้วเราก็ทำได้แค่เพียงซุกซ่อนมันไว้ในจิตใต้สำนึก เหมือนกับที่เราซุกซ่อนของไว้ในลิ้นชัก ...สิ่งที่ถูกซ่อนไว้ยังคงอยู่ตรงนั้น รอวันที่จะถูกเปิดเผยหรือหยิบออกมาใช้เท่านั้นเอง

ไม้เท้า

ไม้เท้าในผลงานของดาลีนั้นมีหลายความหมาย ในแง่หนึ่งมันคือสัญลักษณ์ที่สะท้อนถึงการเชื่อมโยงกับโลก เพราะไม้เท้าคืออุปกรณ์ในการช่วยให้คนยืนหยัดบนพื้น และหากมองในภาพกว้างกว่านั้น ไม้เท้าในฐานะสัญลักษณ์ของสิ่งที่ช่วยค้ำจุนก็สื่อความหมายถึงระเบียบประเพณีที่เป็นเป็นรากฐานคอยค้ำจุนสังคมในปัจจุบัน

แม้จะสื่อความหมายถึงสิ่งช่วยค้ำจุน แต่ในบางครั้ง ไม้เท้าในความหมายของดาลีก็สื่อถึงความอ่อนแอของมนุษย์ด้วย เพราะการที่คนเราใช้ไม้เท้าในการค้ำยัน ก็หมายความว่าคนคนนั้นอ่อนแรงและไม่สามารถยืนหยัดด้วยตัวเองได้ แต่ต้องการอุปกรณ์เสริมในการช่วยค้ำจุนตัวเอง นอกจากนี้ในแนวคิดของฟรอยด์ ไม้เท้าก็เป็นสัญลักษณ์ของสิ่งที่มนุษย์เลือกใช้เพื่อหันเหความไม่สบายใจหรือการปฏิเสธความจริงที่ไม่น่าพึงประสงค์ของตน โดยฟรอยด์กล่าวว่า มนุษย์มักปิดบังซ่อนเร้นความกลัวในจิตใจด้วยการใช้สิ่งอื่นหรือคนอื่นมาเป็นเกราะป้องกันหรือหันเหความสนใจของตนเองไปจากความกลัวนั้น

และสำหรับดาลีแล้ว กาลา ภรรยาสุดที่รักของเขาก็คือไม้เท้าที่เขาใช้เป็นเครื่องค้ำจุนและปกป้องเขาจากความกลัวที่ซ่อนอยู่ในจิตใจของตนนั่นเอง

อ้างอิง: SALVADOR DALÍ’S SURREALISM Melting clocks, Elephants and Burning Giraffes, Dalí symbols, SALVADOR DALÍ AND SEXUAL ONEIRIC ELEMENTS OF FREUD