เรื่อง: จิรัฏฐ์ ประเสริฐทรัพย์
ภาพ: Head High Second Floor

31 พฤษภาคม 2568 วันเปิดนิทรรศการ The Echoes of Conflict ของ จิตรการ แก้วถิ่นคอย ที่ Head High Second Floor เชียงใหม่ คือวันที่สถานการณ์บริเวณพรมแดนไทย-กัมพูชา กลับมาคุกรุ่นอีกครั้งในรอบหลายปี

หนึ่งสัปดาห์ให้หลัง ในวันที่ผมโทรศัพท์พูดคุยกับศิลปินถึงนิทรรศการนี้ เป็นวันเดียวกับที่แฮชแท็ก #ไทยนี้รักสงบแต่ถึงรบไม่ขลาด ของคนไทยหลายคนท่วมท้นหน้าฟีดเฟซบุ๊ค อันเป็นผลมาจากความขัดแย้งในเหตุการณ์ดังกล่าว

และราวกับเป็นอารมณ์ขันร้าย วันที่ผมเริ่มเขียนบทความชิ้นนี้ยังเป็นวันเดียวกับที่อิสราเอลเริ่มปฏิบัติการโจมตีทางอากาศใส่อิหร่าน ก่อนที่ผมจะเขียนถึงบรรทัดสุดท้ายของบทความในสัปดาห์สุดท้ายของเดือนมิถุนายน - วันเดียวกับที่อิหร่านบุกโจมตีฐานทัพสหรัฐฯ ในกาตาร์

ความพ้องพานเหล่านี้ ไม่ได้สะท้อนแค่ความเชื่องช้าของผู้เขียน แต่ยังทำให้เห็นว่าแม้โลกจะหมุนมาถึงศตวรรษที่ 21 ดูเหมือนเราจะไม่ได้เรียนรู้อะไรจากบทเรียนหรือบาดแผลในประวัติศาสตร์ใดๆ เลย

The Echoes of Conflict ประกอบด้วยจิตรกรรมสีน้ำมันจำนวน 16 ชิ้น ที่มีเนื้อหาอ้างถึงสงครามอย่างตรงไปตรงมา หากแตกต่างจากงานของ Anselm Kiefer ที่มักเล่าถึงผลกระทบภายหลังความขัดแย้งด้วยท่าทีอันมืดมน หน่วงหนัก หรือเยียบเย็น งานของจิตรการที่บอกเล่าถึงห้วงเวลา “ระหว่าง” ความขัดแย้ง กลับมีสีสันสดใส สว่างไสว และหลายชิ้นออกจะไปทางหวานแหวว

รูปดวงตาสะท้อนเงากลุ่มควันขีปนาวุธ เคลือบด้วยสีแดงพาสเทล อดัมและอีฟสวมหน้ากากป้องกันแก๊สบนพื้นหญ้าสีเขียวใต้ต้นไม้สีชมพู หรือชุดรูปอาวุธยุทโธปกรณ์สีเทาที่ประดับด้วยวงกลมเล็กๆ สีฟ้าและชมพู เป็นอาทิ

ความยียวนผ่านสัญลักษณ์ในสีสัน และการจัดวางองค์ประกอบของเรื่องเล่าที่ดูไม่เข้ากัน ดูเหมือนจะเป็นคาแรกเตอร์ของศิลปินหนุ่มนักเสียดสีผู้นี้ไปแล้ว ในนิทรรศการก่อนหน้า The Eternal (จัดแสดงที่ One Wall Art Foundation, 2024) จิตรการวาดรูปเครื่องดูดฝุ่นที่มีรูปร่างคล้ายศีรษะของพระเยซูด้วยสีน้ำเงินลงบนพื้นหลังสีชมพู หรือรูปโครงกระดูกสีฟ้าที่นั่งบนเก้าอี้นวดเพื่อสุขภาพสีแดง เช่นเดียวกับใน The Modern Charade (333 Gallery, 2022) ที่เขาวาดดิลโด้สีทองบนพานรัฐธรรมนูญสีเทา หรือหิ้งพระสีเทาที่ประดิษฐานตราชั่งสีเหลือง นางกวักสีฟ้า ปลอกคอสุนัขสีชมพู และวิทยุสีน้ำเงิน เป็นต้น

จิตรการ แก้วถิ่นคอย คือศิลปินร่วมสมัยที่มีภูมิลำเนาจากจังหวัดอุทัยธานี ความทรงจำอันเด่นชัดของการเติบโตในต่างจังหวัด คือการได้เห็นความเหลื่อมล้ำอย่างสุดลิ่มระหว่างเมืองและชนบท ระบบราชการที่เสื่อมถอย รวมถึงความเชื่อและอำนาจบางอย่างที่ฉุดรั้งการพัฒนา ซึ่งผลงานของเขาสะท้อนโลกทัศน์ดังกล่าวอย่างชัดเจน นับตั้งแต่การวาดรูป parody นักการเมืองในช่วงแรก ก่อนจะวิพากษ์โครงสร้างทางสังคมและความเชื่อผ่านการใช้สัญลักษณ์ในเวลาต่อมา

จิตรกรรมของจิตรการพร่าเลือนอยู่ระหว่างงาน pop art กับ political art หากแตกต่างจากงานผลงานชุดก่อนๆ ที่เขามักสื่อสารผ่านการวาดบุคคลและวัตถุ นิทรรศการล่าสุดชุดนี้ ศิลปินแทบไม่ได้เล่าเรื่องอะไรไปมากกว่าการนำเสนอภูมิทัศน์อันตรงไปตรงมา ผ่านการใช้คอนทราสต์ของสีที่ดูสดใสตัดกับสีเทาหม่น ให้ทั้งรสหวาน ขม และแปลกแปร่ง

ศิลปินเริ่มต้นงานชุดนี้ในช่วงปลายปี 2024 ในวันที่ โดนัลด์ ทรัมป์ ชนะการเลือกตั้งในสหรัฐฯ The Eye (2024) รูปดวงตาสะท้อนพวยควันจากขีปนาวุธ คือภาพแรกที่เขาวาดด้วยความรู้สึกหวาดหวั่นว่าโลกนับจากนี้อาจไม่เหมือนเดิมอีกต่อไป ก่อนที่ภาพอื่นๆ จะตามมา คู่ขนานไปกับเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่ทยอยเกิดขึ้น - สงครามการค้าระหว่างประเทศ การฉุดรั้งความก้าวหน้าด้านมนุษยธรรม รวมไปถึงความรุนแรงที่เกิดขึ้นก่อนหน้าและยังคงดำรงอยู่ในยูเครน เมียนมา กาซา ซูดาน ปากีสถาน และอื่นๆ
“สงครามดูเหมือนเป็นเรื่องไกลตัว แต่มันก็ส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิตประจำวันของพวกเราที่อยู่อีกซีกโลกในมิติต่างๆ ได้มากกว่าที่คิด” จิตรการ กล่าว “ขณะเดียวกัน ความย้อนแย้งก็คือ เหล่าผู้มีอำนาจที่ตัดสินใจเริ่มต้นสงคราม รวมถึงกลุ่มคนที่ร่วมสนับสนุน แทบจะไม่เคยต้องรับผิดชอบอะไรเลย ผู้ที่สูญเสียคือประชาชนธรรมดาที่ปรารถนาความสงบสุข และไม่ได้ต้องการสงคราม”

ซีรีส์ Silent Battlefield (2025) ที่มีทั้งหมด 9 รูป สะท้อนสิ่งที่ศิลปินพูดได้เด่นชัด วงกลมเล็กๆ สีสันสดใสที่กระจัดกระจายอยู่บนรูปโมโนโครมของเครื่องบินรบ รถถัง หรือเครื่องยิงจรวด อาจสื่อได้ถึงชีวิตของผู้ไร้เดียงสาที่ต้องหลุดรอย หรือได้รับผลกระทบจากสมรภูมิต่างๆ ขณะเดียวกัน เมื่องานเหล่านี้ถูกจัดวางในห้องที่มืดและเย็น จึงไม่ต่างอะไรกับอนุสรณ์สถานของผู้วายชนม์

ชุดภาพดังกล่าวยังสอดรับไปกับ Quiet Command (2024) ที่ศิลปินวาดมือของทหารนิรนามที่กำลังควบคุมสิ่งที่ดูคล้ายรีโมทรถวิทยุบังคับ โดยนิ้วมือขวายังคีบบุหรี่ที่ยังสูบไม่หมดไว้ ราวกับจะบอกว่าการรบเหมือนการเล่นของเล่นของผู้กุมอำนาจอย่างผ่อนคลาย

ไม่เพียงแต่ผลกระทบที่เกิดกับผู้คน หนึ่งในแรงจูงใจหลักที่ผลักดันให้มนุษย์พัฒนาวิทยาการ ก็คือความต้องการจะเอาชนะสงคราม จิตรการย้ำประเด็นนี้ผ่านผลกระทบที่ลามไปถึงสิ่งแวดล้อมและสรรพสัตว์ The Fragile Utopia (2025) — ภาพกวางสีชมพูที่ยืนอยู่ริมหน้าต่าง โดยมีฉากหลังเป็นจรวดที่พุ่งสู่อวกาศ เป็นดังสัญลักษณ์ของความฝันอันเปราะบางของชีวิต ที่ต้องเผชิญหน้ากับความทะเยอทะยานของมนุษย์

ภาพของกวางสีชมพูยังสร้างบทสนทนากับภาพขนาดใหญ่ที่สุดซึ่งจัดวางอยู่ตรงข้ามกันอย่าง The Post Eden (2025) - ภาพอดัมและอีฟสวมหน้ากากกันแก๊ส อดัมถือธงสีขาวใต้ต้นไม้สีชมพู เบื้องหน้าคือถังน้ำมันสีทอง ส่วนเบื้องหลังคือหุ่นยนต์สังหาร โดยมีพวยควันโหมกระหน่ำเป็นฉากหลัง

ศิลปินเชื่อมโยงตำนานการกำเนิดมนุษย์ในคริสต์ศาสนา เข้ากับความปรารถนาในทรัพยากร ที่นำมาซึ่งการสร้างความเป็นอื่น การขีดเส้นแบ่งดินแดน และสงครามที่ส่งผลกระทบต่อผู้คนและสิ่งแวดล้อมอย่างไม่มีวันหวนกลับ - เป็นความผิดที่ผิดทางในองค์ประกอบที่บ่งบอกถึงความสามัญในโลกปัจจุบัน… เมื่อทุกอย่างดูเหมือนจะผิดที่ผิดทางไปกันหมด

“จริงอยู่ที่หลายชิ้นงานของผมดูเหมือนจะเสียดเย้ยวิทยาการและความเป็นชาตินิยม แต่จริง ๆ แล้ว ผมไม่ได้ปฏิเสธมัน สิ่งที่อยากพูดคือ ในหลายครั้ง วิทยาการและแนวคิดชาตินิยมถูกพัฒนาไปในทางที่หลงประเด็น จนกลายเป็นสิ่งที่พาเราออกจากเป้าหมายที่ควรจะเป็น” จิตรการ กล่าว

“เช่นที่เราต่างประจักษ์ถึงผลกระทบอันรุนแรงจากนิวเคลียร์ แต่ประเทศมหาอำนาจหลายแห่งก็ยังคงพัฒนามันอยู่ ซึ่งผมไม่คิดว่าสันติสุขจะเกิดขึ้นได้ด้วยการใช้ความหวาดกลัวสยบความหวาดกลัว หรือความมั่นคงในชาติจะเกิดขึ้นได้ด้วยการไปสั่นคลอนเสถียรภาพของชาติอื่น”

กล่าวได้ว่าผลงานทั้ง 16 ชิ้นของศิลปิน เป็นดังเสียงสะท้อนที่บอกถึงพิษจากแนวคิดชาตินิยม การตอบโต้ความรุนแรงด้วยความรุนแรง และผลกระทบจากความก้าวล้ำในวิทยาการ ซึ่งยังคงดังก้อง และดูเหมือนไม่มีวันจบสิ้น ทั้งหมดถูกนำเสนอด้วยภาพเสมือนสีสันสดใส แฝงนัยเสียดเย้ย และชวนให้ตีความ

เพราะสีสันสุดป๊อบของจิตรการ เป็นได้ทั้งภาพแทนของผู้บริสุทธิ์ที่ได้รับผลกระทบจากสงคราม รวมถึงความไร้เดียงสาของผู้สนับสนุนให้เกิดสงคราม ด้วยหลงคิดไปว่าการรักษาไว้ซึ่งอำนาจและความเป็นชาติ มีความสำคัญกว่าชีวิตผู้อื่น

นิทรรศการ The Echoes of Conflict คิวเรทโดย Reinhard Kressner จัดแสดงถึงวันที่ 12 กรกฎาคม 2025 HEAD HIGH Second Floor