ในวันที่ 15 กรกฎาคมของทุกปี คือวันคล้ายวันเกิดของ เรมบรันต์ ฟัน ไรน์ (Rembrandt van Rijn) จิตรกรและช่างพิมพ์ชาวดัตช์จากศตวรรษที่ 17 ผู้โดดเด่นจากการวาดภาพเหมือนบุคคล ประวัติศาสตร์ ศาสนา ภาพทิวทัศน์ และภาพนิ่ง รวมถึงงานแกะสลักและภาพพิมพ์ ที่ทำให้ใครหลายคนยกย่องเขาเป็นปรมาจารย์ และอีกหนึ่งสิ่งที่ทำให้ผลงานของไรน์เป็นที่จดจำ ก็คือเรื่องการใช้ ‘แสงและเงา’ ในภาพวาด ที่ไม่เพียงสร้างความสวยงามสมจริง แต่ยังสะท้อนความรู้สึกออกมาด้วย

เนื่องในวันเกิดของเขา วันนี้ GroundControl เลยอยากชวนทุกคนเดินทางไปสำรวจเบื้องหลังแสงสว่างในภาพวาดของไรน์ แสงที่ยังคงส่องสว่างอยู่ในโลกศิลปะ แม้ตัวศิลปินจะจากโลกนี้ไปนานหลายร้อยปีแล้วก็ตาม

✨ไรน์และเทคนิค chiaroscuro ที่เปลี่ยนแสงให้เป็นมากกว่าความสว่าง

เรมบรันต์ ฟัน ไรน์ (Rembrandt van Rijn) คือหนึ่งในศิลปินที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในยุคบาโรก และเป็นศิลปินแห่งชาติของเนเธอร์แลนด์ ผลงานของเขาไม่เพียงมีคุณค่าทางศิลปะ แต่ยังเป็นประตูสู่ความเข้าใจความเป็นมนุษย์ ทั้งแสงสว่างและความมืดในใจคน

เบื้องหลังของแสงและเงาในภาพของเขา ก็คือเทคนิค chiaroscuro ในการสร้างความลึก มิติ และอารมณ์ให้กับภาพ ผ่านการใช้ความต่างของพื้นที่ที่สว่างจ้ากับพื้นที่ที่มืดสนิท เพื่อเน้นจุดสำคัญหรือสื่ออารมณ์บางอย่างอย่างจงใจ คำนี้มีที่มาจากภาษาอิตาเลียนที่ผสมระหว่างคำว่า ‘chiaro’ แปลว่าสว่าง และ ‘oscuro’ แปลว่ามืด เมื่อรวมกันจึงหมายถึง ‘แสง-เงา’

เทคนิคนี้เริ่มพัฒนาขึ้นในยุคเรอเนสซองส์ และมีศิลปินหลายคนที่ใช้มัน เช่น Leonardo da Vinci และ Caravaggio ซึ่งไรน์ก็ใช้เทคนิคนี้ได้อย่างเป็นเอกลักษณ์ ในการขับเน้นสภาวะทางอารมณ์ภายในของมนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นความสงสัย ความเศร้า หรือความสงบนิ่ง โดยเขามักจะจัดแสงให้ตกกระทบลงบนใบหน้า ดวงตา หรือท่าทางของตัวละคร และทำให้พื้นที่รอบข้างถูกกลืนหายไปในเงามืด ที่ขับเน้นให้เรื่องราวในภาพเข้มข้น

หนึ่งในผลงานที่เห็นได้ชัดคือ The Night Watch (1642) หรือชื่อเต็มคือ Militia Company of Captain Frans Banning Cocq ภาพนี้ถูกวาดขึ้นในยุคทองของไรน์ เดิมทีการวาดภาพเหมือนหมู่ในลักษณะนี้มักจะวาดขึ้นในสไตล์ที่เรียบง่ายและเป็นทางการ แต่เรมบรันต์กลับพลิกโฉมภาพหมู่ดั้งเดิม ด้วยการใช้แสงและเงาอย่างกล้าหาญผ่านเทคนิค chiaroscuro จนเกิดเป็นผลงานที่เต็มไปด้วยพลังและชีวิตชีวา โดยตั้งใจจัดวางฉากใเหมือนกับละคร และตั้งใจใช้แสงนำสายตาไปยังตัวละครสำคัญอย่างกัปตันและผู้หมวดในชุดสีเหลือง

เทคนิค chiaroscuro ในภาพนี้ไม่เพียงช่วยสร้างมิติให้ภาพเท่านั้น แต่ยังปลุกอารมณ์และบรรยากาศให้ภาพดูมีชีวิต เหมือนจับช่วงเวลาเดียวในความเคลื่อนไหวมาแช่แข็งไว้ ผลงานชิ้นนี้จึงไม่ใช่เพียงภาพเหมือนหมู่ทั่วไป แต่คือการเล่าเรื่องด้วยแสงและเงาที่พาเราเข้าไปอยู่ท่ามกลางเหตุการณ์นั้นจริง ๆ

จะเห็นได้เลยว่าแสงในภาพของไรน์ไม่ได้ส่องให้เห็นสิ่งที่ตาเห็นเท่านั้น แต่นำทางเราไปสู่สิ่งที่อยู่ลึกกว่านั้น บางครั้งก็เป็นความรู้สึก บางครั้งก็เป็นเรื่องเล่า และหลายครั้งคือความเงียบงันที่พูดแทนถ้อยคำไม่ได้

✨ทุกจังหวะแสงกลายเป็นภาพแทนความรู้สึกภายในของมนุษย์

อย่างที่ได้เกริ่นไปว่าแสงและเงาในภาพของไรน์ช่วยขับเน้นอารมณ์ในเรื่องราว แต่การมุ่งเน้นที่ความรู้สึก ก็เพื่อสะท้อนถึง ‘ความเป็นมนุษย์’ ในภาพวาด ที่ส่องให้เห็นถึงศรัทธา ความรัก ความโศกเศร้า และแม้แต่ความตาย และในหลายครั้ง มันก็สะท้อนกลับมาสู่ผู้ชมด้วย

สังเกตได้จากในภาพ The Denial of Saint Peter (1606–1669) เราจะเห็นเลยว่าแสงเทียนที่ตกกระทบใบหน้าของปีเตอร์เผยให้เห็นห้วงอารมณ์ที่เต็มไปด้วยความลังเล ความกลัว และความสำนึกผิด ในขณะที่ในภาพ The Return of the Prodigal Son (1663–1669) จะใช้แสงเพื่อเน้นอ้อมกอดระหว่างพ่อกับลูกชาย ถ่ายทอดความรักและการให้อภัยอย่างอ่อนโยน โดยไม่ต้องพึ่งคำพูด

ไรน์ยังโดดเด่นเรื่องการวาดภาพเหมือนตนเอง ในหลาย ๆ ชิ้นเขาจะวาดให้แสงที่ส่องลงบนใบหน้าและดวงตาสื่อถึงความเหนื่อยล้า ความสูญเสีย และแววแห่งความหวังที่ยังหลงเหลืออยู่ ผลงานของเขาจึงไม่ใช่เพียงภาพวาด แต่เป็นพื้นที่ที่แสงทำหน้าที่เปิดเผยความเป็นมนุษย์จากภายใน โดยไม่ต้องพึ่งคำพูดหรือสัญลักษณ์ใด ๆ

✨แสงของไรน์ที่ยังส่องสว่างต่อไปให้ศิลปินรุ่นหลัง

แม้เวลาจะผ่านมากกว่าสามร้อยปี แสงในภาพของไรน์ก็ยังไม่เคยมอดดับลง ตรงกันข้าม มันได้กลายเป็นแรงบันดาลใจสำคัญให้ศิลปินจำนวนมากทั้งในอดีตและปัจจุบัน ตั้งแต่ผู้บุกเบิกศิลปะสมัยใหม่ ไปจนถึงช่างภาพและผู้กำกับภาพยนตร์

เช่น ศิลปินอังกฤษอย่าง Francis Bacon ที่รู้สึกหลงใหลแสงในภาพ Self-Portraits ของไรน์ และมองว่ามันเผยด้านมืดของตัวตนมนุษย์ออกมาได้อย่างมีมิติ ในขณะที่ Lucian Freud ก็ยกย่องผลงานของไรน์ในฐานะแรงบันดาลใจด้าน ‘ความกล้าหาญ’ ที่กล้าเผชิญความเปราะบางและความจริงของร่างกายมนุษย์

ไม่เพียงในโลกจิตรกรรมเท่านั้น แต่ผลงานของไรน์ยังส่งอิทธิพลต่อวงการภาพถ่าย ภาพยนตร์ และโลศิลปะร่วมสมัยด้วย เช่น ในโลกภาพถ่ายและภาพยนตร์มีการใช้ก็เทคนิค ‘Rembrandt lighting’ เพื่อสร้างมิติอารมณ์บนใบหน้าอย่างมีชั้นเชิง หรือในวงการศิลปะร่วมสมัย ก็มีศิลปินอย่าง Bill Viola ที่หยิบการเล่นแสงและอารมณ์แบบไรน์มาสร้างงานร่วมสมัยที่ว่าด้วยศรัทธา ความตาย และการเกิดใหม่

ตัวอย่างทั้งหมดนี้แสดงให้เห็นว่า ไม่ว่าเวลาจะผ่านไปนานแค่ไหน งานของไรน์ก็ยังคงถูกศึกษา ตีความ และจุดประกายความคิดอย่างไม่มีที่สิ้นสุด แสงของเขาจึงไม่ใช่แค่แสงในภาพวาด แต่คือแสงที่ส่องต่อจากรุ่นหนึ่งไปสู่อีกรุ่นหนึ่งด้วย

อ้างอิง

van. Rembrandt | Biography, Art, Paintings, Self-Portraits, & Facts. Encyclopedia Britannica. Published July 28, 1999. Accessed July 17, 2025. https://www.britannica.com/biography/Rembrandt-van-Rijn

Bailey M. Lucian Freud’s Rembrandt project that never was. The Art Newspaper - International art news and events. Published February 20, 2019. Accessed July 17, 2025. https://www.theartnewspaper.com/2019/02/20/lucian-freuds-rembrandt-project-that-never-was
‌
‌Rembrandt: Master of Shadow and Light | 1st Art Gallery. 1st-art-gallery.com. Published 2023. Accessed July 17, 2025. https://www.1st-art-gallery.com/article/rembrandt-the-master-of-shadow-and-light/
‌
Sharma M. The Night Watch: A Close Look at Rembrandt’s Famous Painting. SimplyKalaa. Published September 21, 2023. Accessed July 17, 2025. https://simplykalaa.com/the-night-watch-rembrandt/

The Denial of Saint Peter, 1660 by Rembrandt. Rembrandt Paintings. Published 2025. Accessed July 17, 2025. https://www.rembrandtpaintings.com/denial-of-st-peter.jsp
‌
The Return of the Prodigal Son, 1669 by Rembrandt. Rembrandt Paintings. Published 2025. Accessed July 17, 2025. https://www.rembrandtpaintings.com/the-return-of-the-prodigal-son.jsp

Bedard M. How to Master Rembrandt Lighting in Photography and Video. StudioBinder. Published March 5, 2023. Accessed July 17, 2025. https://www.studiobinder.com/blog/rembrandt-lighting-photography/

Rembrandt van Rijn | Francis Bacon. Francis-bacon.com. Published February 10, 2025. Accessed July 17, 2025. https://www.francis-bacon.com/art/influence-inspiration/influence/rembrandt-van-rijn
‌
Amber. Was Rembrandt Heavily Influenced By Freud – ForThePeopleCollective.org. Forthepeoplecollective.org. Published September 3, 2022. Accessed July 17, 2025. https://www.forthepeoplecollective.org/was-rembrandt-heavily-influenced-by-freud/
‌
‌
‌
‌