ว่าด้วย 'ช้าง' ของ Salvador Dalí สัญญะแห่ง 'อำนาจ' บนขาอันง่อนแง่น

Art
Post on 24 January

‘ช้าง’ คือหนึ่งในสิ่งที่เห็นได้เสมอในผลงานของเจ้าลัทธิเหนือจริงอย่าง Salvador Dalí โดยช้างนั้นไปปรากฏในงานของ Dalí หลายชิ้น ไม่ว่าจะเป็น Dream Caused by the Flight of a Bee Around a Pomegranate a Second Before Awakenin (1944), The Temptation of Saint Anthony (1946) หรือ Swans Reflecting Elephants (1937)

แต่ภาพวาดช้างที่มีชื่อเสียงและเป็นที่รู้จักมากที่สุดของ Dalí คงหนีไม่พ้น The Elephants (1948) ภาพช้างสองตัวที่อยู่ทั้งฝั่งซ้ายและขวาของภาพ ซึ่งมีจุดเด่นสะดุดตาเป็นขาอันยาวเรียวผอมแห้งของช้างทั้งคู่ มิเพียงเท่านั้น บนหลังของช้างแต่ละตัวยังปรากฏเสาโอเบลิสก์ลอยอยู่เกือบติดหลังช้างด้วย

ในประวัติศาสตร์ศิลปะและกระแสธารความคิดในแทบจะทุกวัฒนธรรม ช้างมักถูกนำเสนอในฐานะสัญลักษณ์สื่อความหมายเรื่องความแข็งแกร่ง หรือพลังอำนาจอันยิ่งใหญ่ ซึ่งก็มาจากรูปกายของช้างซึ่งเป็นสัตว์บกที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก ช้างจึงมักปรากฏเป็นสัญลักษณ์คู่กับกษัตริย์ในหลายวัฒนธรรม ซึ่งในวัฒนธรรมไทยเองก็มีประเพณีเรื่องช้างคู่บารมีพระมหากษัตริย์แต่ละรัชสมัยจะมีการแต่งตั้งช้างประจำรัชกาลเพื่อเป็นการเสริมบารมี

ในภาพ Elephants ของ Dalí ช้างที่เป็นสัญลักษณ์ของความแข็งแกร่งและพลังอำนาจกลับดูง่อนแง่นและไม่มั่นคง เนื่องจากขาอันผอมแห้งของช้างที่ดูราวกับว่าแทบจะรับน้ำหนักของมันเองไม่ไหว ซึ่งก็เป็นความตั้งใจของศิลปินที่จะนำเสนอความขัดแย้งในภาพ เพื่อตั้งคำถามถึงการดำรงอยู่ของอำนาจที่ไม่ได้อยู่คู่ฟ้า และแม้จะยิ่งใหญ่อย่างไรก็สามารถล้มลงมาได้ในสักวันหนึ่ง

นอกจากน้ำหนักของตัวเองแล้ว ช้างของ Dalí มักปรากฏตัวพร้อมกับการแบกเสาโอเบลิสก์ไว้บนหลัง ซึ่งในวัฒนธรรมตะวันตก เสาโอเบลิสก์มักถูกเห็นได้ทั่วไป ณ สถานที่สำคัญทางความเชื่อและสถานที่ที่มีนัยยะทางการเมืองต่าง ๆ จนทำให้โอเบลิสก์เป็นสัญลักษณ์ของพลังอำนาจที่สูงที่สุด ไม่ว่าจะเป็นเทพยดา ผู้ปกครอง ไปจนถึงพระเจ้า

เสาโอเบลิสก์นั้นมีที่มาจากอารยธรรมอียิปต์ โดยสิ่งก่อสร้างสูงชะลูดเสียดฟ้านี้ถูกสร้างขึ้นเพื่อบูชาเทพเจ้าแห่งดวงอาทิตย์ หรือ เทพรา ตามความเชื่อของชาวอียิปต์ ซึ่งก็มีการสันนิษฐานกันว่า คนอียิปต์โบราณน่าจะได้แรงบันดาลใจมาจากปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่เรียกว่า เสาสุริยะ หรือ Sun Pillar ซึ่งเกิดขึ้นจากการที่ลำแสงของพระอาทิตย์ฉายทะลุหมู่เมฆในยามรุ่งอรุณ หรือยามที่กำลังจะลับขอบฟ้า และเมื่อลำแสงนั้นทอดเงาเหนือแผ่นน้ำ ก็ดูราวกับเป็นเสาสุริยะที่เกิดขึ้นจากธรรมชาติ

เมื่อนำมาผสานกัน ช้างและเสาโอเบลิสก์จึงเป็นสัญญะที่สื่อความหมายถึงอำนาจล้นฟ้า ไม่ว่าจะเป็นของทวยเทพยดาหรือพระเจ้า แต่เมื่ออยู่บนขาที่ง่อนแง่นที่ให้ความรู้สึกว่าจะล้มแหล่มิล้มแหล่ ช้างขาผอมแห้งของ Dalí ก็สื่อถึงสัจจะธรรมหนึ่งที่ปรากฏในประวัติศาสตร์เรื่อยมา นั่นก็คือ ไม่มีสิ่งใดอยู่ค้ำฟ้า แม้กระทั่งอำนาจของพระเจ้า...หรือเทพ