เมื่อพูดถึง ‘ผี’ ตามความเชื่อของชาวเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อย่างเรา ก็คงจะนึกถึงผีในตำนานพื้นบ้าน หรือผีที่ปรากฏตัวอยู่ในเรื่องเล่าทางศาสนา หรือบางคนก็อาจจะนึกถึงจิตวิญญาณธรรมชาติที่แฝงตัวอยู่ตามต้นไม้ใบหญ้า และในบางสิ่งบางอย่างที่เราก็คาดไม่ถึง แต่ไม่ว่าคุณจะนึกถึงอะไร สิ่งที่เหมือนกันของจักรวาลผีก็คือการ ‘ไร้ตัวตน’

นิทรรศการ ‘Utopia Now’ ที่ ‘ไค วัลโคเวียค (Kay Walkowiak)’ ศิลปินชาวออสเตรีย ผู้ชอบสำรวจและตั้งคำถามถึงเรื่องราวในประวัติศาสตร์กับวัฒนธรรมทางสังคม ร่วมมือกับ ‘ธีระวัฒน์ คาเงะ มุลวิไล’ ศิลปินแนว Perfomance Art ชาวไทย ก็เป็นอีกหนึ่งนิทรรศการที่นำ ‘ผี’ มาเป็นตัวเอกในการเล่าเรื่อง เพื่อพาเราไปสำรวจโลกแห่งการล่มสลายของทุนนิยมบนสังคมแบบเผด็จการ ผ่านเศษซากปรักหักพังของอาคารต่าง ๆ อย่าง ห้างสรรพสินค้า โรงภาพยนตร์ และสนามบิน ฯลฯ ที่เคยรุ่งเรือง โดยมี ‘สเตฟานี ดามีอานิตช์ (Stephanie Damianitsch)’ นักประวัติศาสตร์ศิลปะและคิวเรเตอร์ชาวเวียนนา มารับหน้าที่เป็นคิวเรเตอร์ให้กับนิทรรศการ

เมื่อเดินเข้ามาภายในนิทรรศการ สิ่งแรกที่สะดุดตาเราทันทีก็คือจอภาพขนาดใหญ่ ที่ตั้งอยู่กลางห้องจัดแสดง พร้อมกับฉายฉากการร่ายรำของธีระวัฒน์ ผู้ฉาบชโลมตัวด้วยสีขาวและเลือกใช้ศาสตร์การแสดงแบบ ‘บูโต (Butoh)’ หรือ ‘ระบำแห่งความมืด (Dance of Darkness)’ ที่มีต้นกำเนิดมาจากประเทศญี่ปุ่น เพื่อถ่ายทอดอารมณ์และจิตวิญญาณของความเป็นผีออกมาผ่านวิดีโอที่ถ่ายทำโดยวัลโคเวียค เมื่อประกอบเข้ากับแสงไฟนีออนจากเสื้อคลุมอันเปร่งประกาย ก็ชวนให้นึกตีความไปถึงผีสมัยใหม่ ที่เกิดและตายอยู่ใต้แสงนีออนของสังคมเมืองอันแสนอ้างว้าง

‘ผี’ หรือ ‘ธีระวัฒน์’ ยังพาเราไปพบกับสถานที่หลายแห่งและเหตุการณ์หลายอย่าง ที่เน้นย้ำให้เราเห็นถึงความไร้ตัวตน ไร้ปากเสียง และไร้หนทางสู้ของคนเป็นผี ที่นอกจากจะตกอยู่ภายใต้ระบบทุนนิยมผูกขาด ที่ตัดสิทธิ์ไม่ให้เรามีทางเลือก พวกเขายังถูกกระทืบซ้ำให้จมดินอีกชั้นด้วยระบอบเผด็จการที่เข้ามาปิดปากไม่ให้เราได้ส่งเสียงด้วย ผีในนิทรรศการนี้จึงเป็นเหมือนตัวแทนของชนชั้นแรงงานที่อยู่ล่างสุดของห่วงโซ่อาหาร และเป็นฐานรากของพีระมิดระบบทุนนิยม เพราะถึงแม้ว่าพวกเขาจะมีชีวิตอยู่ แต่ก็เป็นเหมือนสิ่งที่ไร้ชีวิตจิตใจ ไร้ตัวตน ในสายตาของคนที่อยู่ชั้นบนขึ้นไป

นอกเหนือจากงานวิดีโอ ภายในงานยังมีศิลปะอีกหลายชิ้น ได้แก่ งานศิลปะจัดวางและภาพถ่าย ที่เชื้อเชิญให้เราขบคิดถึงการมีปฏิสัมพันธ์กับโลกและเพื่อนมนุษย์ด้วยกัน พร้อมทั้งกระตุ้นให้เราได้ออกเดินทางไปค้นหาความหมายของยูโทเปียในปัจจุบัน และตั้งคำถามถึงรากฐานของขนบธรรมเนียมตะวันตกและโลกเสรี-ทุนนิยมด้วย

สามารถไปสัมผัสกับการร่ายรำของผีและตามหายูโทเปียไปด้วยกันได้ที่นิทรรศการ Utopia Now
ณ The Jim Thompson Art Center , แกลเลอรี 1
ตั้งแต่วันนี้ - 30 มิถุนายน 2566
เปิดทำการวันจันทร์ - อาทิตย์ เวลา 10.00 - 18.00 น.