“งานวิจารณ์เริ่มต้นด้วยความรัก หรือถึงแม้จะมาจากความเกลียด มันก็คืออีกด้านของความรักอยู่ดี…” เมื่อต้นเดือนที่ผ่านมา ทีม GROUNDCONTROL ได้แอบหนีออฟฟิศไปเวิร์คช็อปการเขียนเชิงวิพากษ์เกี่ยวกับภาพยนตร์มาที่ ‘Critical Film Writing Workshop’ โดยมูลนิธิหนังไทย และหอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน) มีงานเขียนหนึ่งที่พวกเขาโยนมาให้อ่านตั้งแต่วันแรกเพื่อเอามาคุยกัน เป็นจดหมายจากนักวิจารณ์ภาพยนตร์เชื้อสายฟิลิปปินส์คนหนึ่งถึงนักวิจารณ์สโลวีเนียคนรักของเขา ทุก ๆ ประโยคที่ผ่านไปเต็มไปด้วยการแปลงพลังงานที่โยงใยระหว่างเรากับหนัง กับชาติ หรือกับคนรัก ออกมาเป็นถ้อยคำ ซึ่งอารมณ์สามารถจับต้องมองเห็นได้ล้นทะลักสุด ๆ แต่เรื่องเศร้าก็คือวันที่ 1 กันยายนนี้ ครบรอบวันที่พวกเขาถูกฆาตกรรมที่บ้านของตัวเองในฟิลิปปินส์ เราจึงอยากชวนทุกคนมาลองทำความรู้จักพวกเขาและอ่านจดหมายที่ว่าด้วยกัน เพราะมันทั้งปลุกไฟ กินใจ และเต็มไปด้วยแง่มุมน่าคิดสุด ๆ

Alexis Tioseco พบกับ Nika Bohinc ในเทศกาลหนัง และพวกเขาก็กลายเป็นคู่รักกันในเทศกาลหนังเช่นเดียวกัน ฝ่ายชายเป็นผู้ที่ทำให้โลกรู้จักภาพยนตร์ฟิลิปปินส์และคนทำหนังที่ชื่อ Lav Diaz อย่างเข้มข้นลึกซึ้ง ในขณะที่ฝ่ายหญิงทำงานบรรณาธิการให้ Ekran นิตยสารภาพยนตร์ที่เก่าแก่และได้รับการยอมรับมากที่สุดของสโลวีเนีย แต่อย่าเพิ่งคิดว่าพวกเขารักกันด้วยวิถีการงานอาชีพที่ใกล้กัน อยู่ในวงการหนังทั้งคู่… ในจดหมายที่ Tioseco หวังจะได้อ่านให้ Bohinc ฟังกับตัว ‘The Letter I Would Love to Read to You in Person’ เขาอธิบายว่ามันไม่ใช่อย่างนั้นเลย เพราะ “หนึ่งในความสุขที่สุดที่ผมเชื่อว่าใครจะสัมผัสได้ คือการแบ่งปันสิ่งที่เขาพบว่ามันช่างงดงาม กับใครที่คงไม่สังเกตสิ่งนั้นได้ด้วยตัวเอง และการได้เห็นสิ่งนั้นถูกชื่นชม”

มันอาจเริ่มต้นจากความรัก แล้วจึงแปลงรูปไปเป็นงานวิจารณ์ เพราะมันเป็นการกระทำที่จะส่งความรักต่อหนังหรือผลงานใด ให้มันล้นทะลักออกไปบอกกับผู้อื่นได้ มันอาจเป็นงานสอน งานคัดสรร หรือการจัดโปรแกรมฉาย ซึ่งต่างก็ทำหน้าที่ส่งต่อความรักนี้ในแบบที่แตกต่างกัน มันฟังเหมือนทั้งคำประกาศและภาพสะท้อนที่นักวิจารณ์คนหนึ่งมีต่องานและตัวตนของเขา ในโลกที่ไม่ค่อยจะมีใครเข้าใจเท่าไรนัก (นักวิจารณ์หนังดูจะเป็นอาชีพที่ทั้งโลกไม่ค่อยปลื้มอยู่แล้ว แต่สำหรับชาวเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เชื่อว่าประสบการณ์ที่พ่อไม่ปลื้มที่ Tioseco เจอ คงยิ่งสะท้อนใจอย่างอบอุ่นไปพร้อม ๆ กันอย่างน่าประหลาด)

ช่วงหนึ่งของจดหมาย Tioseco แอบใส่มุกตลกร้ายจากกล่องข้อความที่อ่านแล้วแอบสะท้อนใจในอาชีพ (?) นี้อยู่ไม่น้อย…

ผู้ส่ง: พ่อ
วันที่: 24-04-2006
เวลา: 05:19:51pm

“ผชถึงพ่อผญที่รวย: ผมอยากแต่งงานกับลูกสาวคุณ
พ่อ: เราทำงานไหม
ผช: ผมเป็นนักเทววิทยา
พ่อ: มีเงินมาแต่งหรอ
ผช: พระเจ้าจะเป็นผู้จัดสรร
พ่อ: ค่าบ้าน ค่าเลี้ยงลูกเลี้ยงครอบครัวล่ะ
ผช: พระเจ้าจะจัดสรร
ต่อมา… แม่: เป็นไงบ้างพ่อ
พ่อ: ไอหนุ่มนั่นจน และคิดว่าผมเป็นพระเจ้า!”

ผู้ส่ง: พ่อ
วันที่: 24-04-2006
เวลา: 05:22:32pm

“ผชถึงพ่อผญที่รวย: ผมอยากแต่งงานกับลูกสาวคุณ
พ่อ: เราทำงานไหม
ผช: ผมเป็นอาจารย์มหาลัย กับนักวิจารณ์หนัง
พ่อ: มีเงินมาแต่งหรอ
ผช: พระเจ้าจะเป็นผู้จัดสรร
พ่อ: ค่าบ้าน ค่าเลี้ยงลูกเลี้ยงครอบครัวล่ะ
ผช: พระเจ้าจะจัดสรร
ต่อมา… แม่: เป็นไงบ้างพ่อ
พ่อ: ไอหนุ่มนั่นจน และคิดว่าผมเป็นพระเจ้า!”

หนังเรื่องแรกที่ Tioseco เขียนรีวิวจริงจังคือ Batang West Side โดยผู้กำกับ Lav Diaz ในจดหมายนี้ เขาอธิบายว่ามันเป็นหนังเรื่องแรกที่ทำให้เขาคิดถึงการเป็นคนฟิลิปปินส์อย่างเป็นรูปธรรมจับต้องได้ ซึ่งพ่อของเขาน่าจะเข้าใจได้ดีกว่าใครเสียอีก เพียงแต่เขาไม่ได้ดู นี่ไม่ใช่แค่จดหมายรักถึงโลกภาพยนตร์ แต่มันเต็มไปด้วยความรักต่อชาติบ้านเกิดของเขาอีกด้วย ก่อนที่ช่วงท้ายของจดหมายจะกลายเป็นคำประกาศเต็มรูปแบบ ซึ่งเขาแสดงความหวัง ความฝัน หรือความโศกเศร้าต่อภาพยนตร์ฟิลิปปินส์ ทำให้นี่เป็นงานเขียนที่สำคัญชิ้นหนึ่งของภูมิภาคแห่งนี้ “ภาพยนตร์ฟิลิปปินส์ให้อะไรมากมายเหลือเกินกับผม และเราต้องตอบแทนบุญคุณของมัน” เขาเขียน สิ่งที่เขารักกำลังเผชิญวิกฤติ หรืออย่างน้อยก็สถานการณ์ที่แหลมคมบางอย่าง และเขาใช้งานเขียนเพื่อเผชิญหน้ากับมัน

นอกจากความรักในภาพยนตร์และความรักในฟิลิปปินส์ในงานเขียนนี้ ยังมีเบื้องหลังที่ทำให้มันปรากฏขึ้น คือความรักจากฝั่งผู้เขียนไปถึงผู้อ่าน ซึ่งคงจะได้ยินจดหมายฉบับนี้ถูกอ่านออกเสียงให้ฟังด้วยตัวเองแล้ว Tioseco ปรารถนาอย่างแรงกล้าที่จะใช้ชีวิตและทำงานในฟิลิปปินส์ ด้วยความรักทั้งหลายที่เขาไล่เรียงมา “ผมไม่ได้พยายามจะมาเทียบความรักของผมต่อมะนิลากับความรักของคุณต่อสโลวีเนีย เพียงแค่จะอธิบายความคิดที่ผ่านมาในหัว ผมคิดว่าผมต้องทำ สิ่งที่เราอาจทำด้วยกันได้”

1 กันยายน 2009 พวกเขาทั้งสองถูกสังหารในเหตุการณ์โจรกรรมที่บ้านในเกซอนซิตี ประเทศฟิลิปปินส์ ซึ่งเป็น ความสูญเสียครั้งสำคัญของภาพยนตร์เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ถ้าไม่ใช่ทั้งภาพยนตร์โลก ผู้คนมากมายเขียนรำลึกถึงพวกเขา รวมทั้งในรูปแบบของภาพยนตร์ เช่นผลงาน For Alexis โดยอภิชาติพงศ์ วีระเศรษฐกุล ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของโปรเจกต์ Love Letters หนึ่งในผลงานช่วงท้ายชีวิตของ Tioseco

อ่านงานเขียน ‘The Letter I Would Love to Read to You in Person’ ได้ที่ https://www.nangmagazine.com/ten-years-after/alexis-tioseco
และชมภาพยนตร์ ‘For Alexis’ ได้ที่ https://vimeo.com/6408991

อ้างอิง

• Shackleton, Liz. “Film Critics Tioseco, Bohinc Killed in Manila Robbery.” Screen, 2025. https://www.screendaily.com/film-critics-tioseco-bohinc-killed-in-manila-robbery/5005096.article.
• Gabe Klinger. “Nika Bohinc (1979 - 2009) and Alexis Tioseco (1981 - 2009): Friends and Critics,” MUBI, September 2, 2009. https://mubi.com/en/notebook/posts/nika-bohinc-1979-2009-and-alexis-tioseco-1981-2009-friends-and-critics.
• David Hudson. “The Auteurs Daily: Alexis Tioseco and Nika Bohinc,” MUBI, September 2, 2009. https://mubi.com/en/notebook/posts/the-auteurs-daily-alexis-tioseco-and-nika-bohinc